Энэхvv гарын авлагыг НVБ-ын Хvний эрхийн тєвєєс санхvжvvлэв.

АГУУЛГА

Танилцуулга
Хvний эрхийн хууль эрх зvйн асуудалд
Эмэгтэйчvvд ба ОНМХ
Хvvхэд-хэвлэл мэдээлэл
Сонины булан гэж юу вэ?, хэрхэн хєтлєх вэ?

Хавсралт
Сонины булан ба эмэгтэй сэтгvvлч
Хvvхдийн эрх, хэвлэл мэдээлэл
Хvvхдийн асуудлыг сурвалжлахад баримтлах зарчим
Хvvхдийн эрх ба хэвлэл мэдээллийн тухай тунхаглал
Хvvхэд, ёс зvй ба хэвлэл мэдээлэл

Хvvхдийн асуудлыг сурвалжлахад баримтлах зарчим

ОУСХ- ноос 1998 оны 5-р сард
Бразилийн Ресифе хотноо батлав.

1. Бvх сэтгvvлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтан нь Хvvхдийн эрхийн олон улсын Конвенцийн тухай мэдээллийг боломжийн хэрээр хамгийн єргєн хvрээгээр тvгээхэд дэмжлэг vзvvлбэл зохино. Ингэхдээ хараат бус сэтгvvл зvйн зарчмыг дагахын зэрэгцээ єндєр ёс зvй, мэргэжлийн хэм хэмжээг сахих vvрэгтэй.

2. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд нь хvvхдийн эрхийг зєрчихийн эсрэг анхаарлаа хандуулж, тэдний аюулгvй байдлыг хангах, боловсрол, эрvvл мэнд, нийгмийн хангамж, мєлжлєгийн бvхий л хэлбэр зэрэг хvvхэдтэй холбоотой чухал асуудлуудыг эрэн сурвалжилж, олон нийтийн маргаан хэлэлцvvлэг єрнvvлбэл зохино.

3. Сэтгvvлч єєрийн vйл ажиллагаанд хvvхдийн амьдрал, хангамжийн асуудлыг хєндєхдєє тэдний эмзэг зvйлд хvндэтгэлтэй хандах ёстой.

4. Хvvхдийн vйл хэргийг сурвалжлахдаа ёс зvйн єндєр зарчмын vvднээс хандана. Тухайлбал:

- Хvvхэдтэй холбоотой асуудлыг сурвалжлан тавихдаа туйлын хянамгай, мэдрэмжтэй байх
- Хэвшмэл ойлголтоос зайлсхийх, нийтлэл, материалынхаа тусын тулд сенсаци хєєцєлдєхгvй байх
- Хvvхэдтэй холбоотой аливаа нийтлэлийн vр дагаврыг сайтар бодож тооцоолон хvvхдэд учирч болзошгvй хор хохирлыг багасгах
- Зайлшгvй шаардлагатай бус бол хvvхдийн зураг, дvрсийг vзvvлэхийн хэрэггvй бєгєєд ярилцлагад єєр нэр ашиглах
- Боломжтой vед хvvхдvvдэд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр vзэл бодлоо илэрхийлэх боломж олгох. Ингэхдээ дэргэд нь дарга, удирдлагыг байлгахгvй байх
- Хvvхдийн єгч буй мэдээлэл нь хараат бус байх баталгааг хангах, гэхдээ мэдээлэл єгснєєр хvvхэд золиосонд єртєхгvй байх талаар онцгой анхаарал тавих
- Хvvхэдтэй сексийн тухай тєсєєллийн талаар ярилцахаас зайлсхийх
- Хvvхдийн зургийг авахдаа шударга арга хэрэглэх, Боломжтой vед єєрт нь мэдэгдэж, зєвшєєрєл авах. Эсвэл хvvхдийг хариуцаж буй насанд хvрэгсэд, хамгаалагч, асрагчаас зєвшєєрєл авсан байх
- Хvvхдийн нэрийн ємнєєс ярих, эсвэл хvvхдийн ашиг сонирхлыг тєлєєлж буй аливаа байгууллагын зєвшєєрєл, бvртгэлийг шалгах

Орчуулсан Х. Наранжаргал

ХVVХДИЙН ОРОЛЦОО БА ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛ

Хvvхдийн оролцооны эрх гэдэг нь хvvхэд зєвхєн єєрт нь хамаатай асуудалд оролцох, vйлчилгээнд хамрагдах бус харин єєрийгєє хєгжvvлэх, нийгмийн хєгжлийн идэвхтэй оролцохыг хэлнэ.

Хvvхдийн оролцооны эрхийг Хvvхдийн эрхийн конвенц /ХЭК/-ийн 12, 13, 14, 15, 31 дvгээр заалтад тайлбарласан байдаг.

ХЭК-ийн 12-р зvйл “Хvvхдийн vзэл бодол”
Хvvхэд єєрийн vзэл бодлыг чєлєєтэй илэрхийлэх эрхтэй бєгєєд уг vзэл бодлыг нь тухайн хvvхдэд хамаарах аливаа хэрэг, асуудлыг шийдвэрлэх явцад харгалзан vзэх ёстой.

ХЭК-ийн 13-р зvйл “Санаа бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх”
Хvvхэд аливаа хязгаарлалгvйгээр єєрийн санаа бодлыг чєлєєтэй илэрхийлэх, мэдээлэл хvлээн авах, єгєх, санаачилга гаргах эрхтэй.

ХЭК-ийн 14-р зvйл “Сэтгэн бодох, ухамсарлах, шvтэх эрх чєлєє”
Хvvхдийг нас, бие бялдрын онцлогт тохируулан сургах эцэг эхийн эрх, vvргийг мєн тvvнчлэн хvvхдийн чєлєєтэй сэтгэн бодох, ухамсарлах, шvтэх эрхийг тєр хvндэтгэнэ.

ХЭК-ийн 15-р зvйл “Эвлэлдэн нэгдэх эрх чєлєє”
Хvvхдvvд єєр хоорондоо уулзаж, эвлэл холбоо байгуулах, тvvнд нэгдэх эрхтэй.

ХЭК-ийн 31-р зvйл “Чєлєєт цагаа єнгєрvvлэх, амрах болон соёлын арга хэмжээнд оролцох”
Хvvхэд нь чєлєєт цагаа єнгєрvvлэх, амрах, тоглох, соёлын болон урлагийн арга хэмжээнд оролцох эрхтэй.

Хvvхдийн оролцооны эрхийг дараах гурван ангилалд хуваан авч vздэг.

ИДЭВХТЭЙ ОРОЛЦОО
- Томчуудыг оролцуулан хvvхдvvд єєрсдєє шийдвэр гаргах
- Хvvхдvvд томчуудын туслалцаатай шийдвэр гаргах
- Хvvхдvvд томчуудтай хамтарч шийдвэр гаргах
- Хvvхдvvдийн саналыг vндэслэн шийдвэр гаргах
- Хvvхдvvдийн саналыг сонсох боловч шийдвэрийг томчууд гаргах

ИДЭВХГVЙ ОРОЛЦОО
- Томчууд шийдвэрлэхдээ хvvхдvvдийг чухал биш зvйлд оролцуулах
- Хvvхдvvд ёслолын ажиллагаанд дуулах, бvжиглэх зэргээр оролцох
- Хvvхдvvдээс асууж тэд зєвшєєрвєл томчууд шийдвэр гаргах

ОРОЛЦУУЛААГVЙ
- Хvvхдvvд юу хэрэгтэй шалтгаанаа тайлбарлахад томчууд шийдвэр гаргах
- Томчууд бvх шийдвэрийг гаргах
- Хvvхдvvдийг vл анхаарах

ХVVХЭД БОЛ ИДЭВХТЭЙ ОРОЛЦОГЧ БЄГЄЄД ЭРХИЙН НЭГ СУБЪЕКТ
Хvvхдийн эрхийн конвенцийн 12 дугаар зvйл нь хvvхдийн нийгмийн амьдралд оролцох эрхийг баталгаажуулсан чухал ач холбогдолтой бєгєєд тvvнийг хэрэгжvvлэх vндсэн зvг чигийг тодорхойлдог юм. Мєн чанартаа энэхvv зvйлд хvvхэд бол єєрсдєдтэй нь холбоотой бvхий л vйл ажиллагаанд vзэл бодлоо илэрхийлэх эрхтэй, єєрийн гэсэн бодол санаатай хувь хvн юм гэдгийг конвенцид хvлээн зєвшєєрдєг. Иймд хvvхэд єєртэйгээ холбоотой шийдвэр гаргахад оролцох эрхтэй.

1990 оны Хvvхдийн сайн сайхны тєлєє Дэлхий дахины Тунхаглалд “хvvхэд чєлєєтэй нийгэмд амьдрах хариуцлагад бэлтгэгдсэн байх ёстой” гэж тунхагласан байдаг. Тэднийг багаас нь нийгмийнхээ соёл иргэншилд идэвхтэй оролцохыг урамшуулан дэмжиж байх ёстой.
Энэхvv тунхаглалд хамтын ажиллагааны явцад бид хvvхдvvдийг хайж, эргээд хvvхдэд ханддаг гэж тэмдэглэсэн байдаг.

Хvvхдийн хєгжvvлэх, хамгаалах, сайн сайхан байдлыг нь хангахад чиглэсэн Дэлхий дахины оролдлого, vйл ажиллагаанд хvvхдvvдийг єєрсдєє идэвхтэй оролцохыг уриалсан юм.

Хvvхдvvд єєрсдєє vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх арга замыг дэмжих, идэвхжvvлэх, конвенцийн 12, 13, 15 дугаар зvйлд заасан нийгмийн амьдралд, сургууль дээр, гэр бvлд хvvхэдтэй холбоотой шийдвэр гаргахад хvvхдvvдийн оролцоо болон хvvхдийн идэвхтэй оролцоог хангахад цаашдын зvтгэл, оролдлого их шаардагдана.

Сургууль болон орон нутагт байгуулагдсан зєвлєлєєр дамжуулан хvvхдvvд бодол санаагаа илэрхийлэхийг дэмжих, тэдэнд эрхийг нь мэдvvлэхийн тулд тєрєл бvрийн санаачилга гарган ажиллах нь чухал юм.

Хvvхэд єєрийн гэсэн vзэл бодолтой байх чадвартай

Конвенцийн 12-р зvйлд хvvхдvvд vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэхэд тэдний насны доод хязгаарыг тогтоогvй юм.
Тахир дутуу хvvхдийн vзэл бодлыг тєлєвшvvлэхэд онцгой анхаарал халамж шаардагддаг.
Зарим улс оронд хvvхдийн дуу хоолойгоо сонсох, тэд санал бодлыг илэрхийлэхэд насны доод хэмжээг тогтоосон байдаг. Жишээлбэл эцэг эхийн салалт эсвэл эцэг эх, гэр бvлээсээ тусгаар байх асуудалд хvvхдийн саналыг сонсох насны хязгаарыг хууль тогтоомж тодорхойлдог. Энэ асуудлыг Конвенц дэмждэггvй бєгєєд улс орнуудын конвенцийн дагуу хvлээсэн vvргээ бvрэн биелvvлэхийг шаарддаг.

Хvvхдvvд санал бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх

Конвенцийн 13-р зvйлд хvvхдийн санал бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрхйг баталгаажуулсан юм.
Хvvхдvvд єєрсдийн бодол санаагаа нийгэм, хамт олон, бусад хvмvvст хvргэх, мэдээллийг эрж хайх, хvлээн авах байдлаар хvvхдийн энэ эрх хэрэгждэг. “Чєлєєтэй” гэдэг нь ямар нэг албадлага аль эсвэл шахалт шаардлагагvй байна гэсэн утгатай.

Хvvхэд єєрсдєд нь холбогдолтой шvvхийн болон засаг захиргааны vйл хэрэгт дуу хоолойгоо сонсгох боломжоор хангагдсан байх ёстой.

Финлянд улсад хvvхдийн vзэл бодол тєлєвшихєд парктик асуудлууд vvсч бий болдог гэж vздэг. Финляндын хуулинд хvvхдийн vзэл бодол, амьдралын бусад нарийн зvйлvvд нь шvvхийн шийдвэрт ашиг сонирхолоо тодорхойлох хvчин зvйлийн нэг байхыг зєвшєєрдєг.

Зєрчилтэй орчинд хvvхдийн хvсэл, бодол санаа тєлєвшихєд сєрєг нєлєє гарч ирдэг.

Судлаачид одоогийн парктикийг шvvмжилсээр байна.
Хvvхэд нас бие гvйцэхийн хэрээр санал бодлоо илэрхийлэх чадвартай болдог гэж vздэг ч хvvхдийн vзэл бодол тогтох насны доод хэмжээг тогтоодоггvй.
Хvvхдийн vзэл бодлыг хvндэтгэн анхааралтай сонсоход хvvхэдтэй ажилладаг хvмvvсээс цаг хугацаа, хvлээцтэй сонсох чадвар шаардагддаг. Мєн тэдэнд єєрсдийн хандлага, сургах арга, ажлын зохион байгуулалт, зєвлєгєє єгєх дадал зуршлаа єєрчлєх хэрэгцээ гардаг.

Хvvхдийн ялгаварлан vзэхгvйгээр оролцуулах эрх
Тахир дутуу хvvхдийн оролцоонд тусгай мэдээлэл, технологи, хэлмэрчийн бэлтгэл, эцэг эх, бусад хvvхдvvд, гэр бvлийн гишvvд, насанд хvрэгчид, багш нарын дэмжлэгтэй сургалт шаардлагатай байдаг. Тахир дутуу хvмvvстэй ажиллаж байгаа нийгмийн салбарын ажилтнуудыг тахир дутуу хvмvvсийн тєлєє хэрэгжvvлэх хєтєлбєр, тєлєвлєлтийн асуудал, арга хэмжээнд татан оролцуулах шаардлагатай юм.
Тахир дутуу хvмvvсийн эрх ашиг, сонирхолын илэрхийлдэг байгууллага болон тахир дутуу хvмvvсийг єєрсдийг нь тэдэнтэй холбоотой шийдвэр гаргах, арга хэмжээнд тєлєвлєх, vнэлэлт дvгнэлт єгєхєд оролцуулах нь чухал юм.

Хvvхдийн оролцоог дэмжих бусад стратеги, сургалт ба хvмvvжил
Хууль эрх зvйн хvрээнд орон нутаг, сургууль, гэр бvл дэх дадал зуршил, хандлагыг шаардлагатай хэмжээнд єєрчилж чадахгvй гэдгийг НVБ-ын Хvvхдийн эрхийн Хороо хvлээн зєвшєєрдєг.
Хvvхдийн оролцоог дэмжихэд хvvхдийн тєлєє болон хvvхэдтэй ойр дотно ажилладаг хvмvvст зориулсан байнгын сургалт, мэдээлэл, боловсролын хєтєлбєр зайлшгvй хэрэгтэй юм.
Насанд хvрэгчид болон хvvхэдтэй ажилладаг мэргэжлийн хvмvvсийг хvvхдэд оролцооны аргыг тєлєвшvvлэхэд суралцсан байх ёстой гэдэг боловч хvvхэд ямар нэг юмыг хийхэд суралцсан байх ёстой гэж шаарддаггvй.
Мэдээллийн компаниуд болон боловсролын систем хvvхдийг удирдах болон vзэл бодлоо илэрхийлэх чадвараа нэмэгдvvлэх, шийдвэр гаргахад нєлєєлєх зэрэг чухал хэрэглvvр болдог.
НVБ-ын Хvvхдийн эрхийн хороо конвенцийн 12-р зvйлд заасан хvvхдийн оролцооны эрхийн талаар олон тvмний мэдлэгийг дээшлvvлэх vйл ажиллагааг хєгжvvлэхийг дэмждэг.

Хvvхдvvд эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй
Конвенцийн 15-р зvйлд хvvхдvvд эвлэлдэн нэгдэх эрхийг баталгаажуулсан юм.
Хvн бvр тайван замаар хуран цуглах, эвлэлдэн нэгдэх, жагсаал цуглаанд оролцох эрхтэй.

Эвлэлдэн нэгдэх эрх гэдэг нь эвсэл холбоо байгуулах тvvнчлэн холбооноос гарах, тvvнд нэгдэх эрхтэй байна гэсэн утга юм.
Хvvхдийн эрхийг дэмжихэд хvvхдийн єєрсдийн оролцоо маш чухал.
Оюутнууд ялангуяа дунд сургуулийн сурагчид боловсролын тєвд оюутан, сурагчдын тєв, эвсэл холбоо байгуулахад ямар нэг асуудалтай тулгардаг.
Улс тєр, оюутан сурагчдын амьдрал, шашин шvтлэгийн хvрээнд залуучууд урьд ємнє насанд хvрэгчдэд хязгаарлаж байсан маш том оролцоог гvйцэтгэх тєслvvдийг хєгжvvлэхийг єєрсдєє зохион байгуулж байна.
Жишээлбэл Прагт парламентын хэрэг эрхлэх хороонд захирагддаг дунд сургуулийн сурагчдын холбоо нь нийтийн тээврийн хэрэгслэлээр зорчих vнийг бууруулах зорилготой “сурагчдын тасалбар” тєсєл хэрэгжvvлж байна.