Хэвлэл мэдээлэл ил тод засаглалын тєлєє
/ 2004-2005/

Ерєнхийлєгчийн сонгууль
/ 2005/

Хараат бус хэвлэл мэдээлэл

Хэвлэл мэдээллийн мониторинг /Ерєнхийлєгчийн сонгууль 2005/

2005 оны Ерєнхийлєгчийн сонгууль
Хэвлэл мэдээллийн мониторингийн тайлан

ТАВ. 2005 ОНЫ ЕР?НХИЙЛ?ГЧИЙН СОНГУУЛИЙН ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЛИЙН МОНИТОРИНГ

5. 1 МОНИТОРИНГИЙН ХVРЭЭ

Хэвлэл мэдээллийн монторингид 6 телевиз, нэг радио, єдєр дутмын 4 сонин нийт 10 хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг хамруулж, vр дvнг тоон болон чанарын vзvvлэлтээр хэмжин, хэвлэл мэдээллийн нєлєєг судалсан болно.

ХМХ-ийг сонгосон шалгуур vзvvлэлт

Монголын Хэвлэлийн Хvрээлэнгийн мониторингийн судалгганы дvнгээр 2004 оны эцсээр нийтдээ 325 хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл vйл ажиллагаа явуулж байсан ба vvнээс єргєн нэвтрvvлгийн хэрэгсэл 210, сонин хэвлэл 115 байв.
Монголд 6 єдєр дутмын, 25 долоо хоногийн, 10-14 хоног дутмын 63, сар дутмын 37 сонин хэвлэл байжээ.
Хэвлэл мэдээллийн мониторингт нийт сонгогчдын хоёрны гурав нь оршин суудаг Улаанбаатар хотод vйл ажиллагаагаа явуулдаг ХМХ-ийг хамрав. ХМХ-ийг сонгосон гол шалгуур vзvvлэлт:
• Олон нийтийн буюу тєрийн санхvvжилтийг ашигладаг
• Хvртээмж. Vvнд vндэсний хэмжээнд vйл ажиллагаа явуулдаг, сонин хэвлэлийн хэвлэлтийн тоо ширхэг, рейтинг зэргийг харгалзан ?зэв.

єргєн нэвтрvvлгийн хэрэгсэл

Монгол улсад орон даяар, vндэсний хэмжээнд нэвтрvvлгээ цацдаг цорын ганц єргєн нэвтрvvлгийн хэрэгсэл бол тєрийн мэдлийн Монголын vндэсний Радио, Телевиз (МVРТ) юм. Vvнээс гадна телевизийн 4 суваг, кабелийн 15 телевиз Улаанбатар хотын тєвд (хотын дvvргvvдийг vл оролцуулан) ажиллаж байна.
Эдгээрээс доорхи шалгуураар сонголт хийв.
• Тєрийн мэдлийн МVРТ-ийн хєтєлбєрийг хєдєєгийн vзэгчдийн 90.4%, Улаанбаатар хотын vзэгчдийн 95.7% нь vзэж, мэдээллийн гол эх сурвалж болгон ашигладаг.
• Хувийн хэвшлийн єргєн нэвтрvvлгийн хэрэгсэл нь олон нийтийн буюу тєрийн мэдлийн долгионыг тусгай зєвшєєрлєєр эзэмшдэг. Улаанбаатар хотын хvн амын 83.1- 94% нь хувийн телевизvvдийн хєтєлбєрийг vздэг
• Нийт хvн амын 38% буюу хамгийн их нь "Сансар" кабелийн телевизийг vздэг. Уг телевизийн сувгийг ашигладаг "Ийгл" (EBC) телевизийн мэдээллийн хєтєлбєр шинээр нээгдсэн боловч олны дунд тvргэн хугацаанд нэр хvндтэй болсон. "Ийгл" телевиз нь Америкийн хєрєнгє оруулалттай телевиз юм.

єдєр дутмын сонин

Хєдєєгийн уншигчдын 20.9 %, Улаанбаатар хотын уншигчдын 17.6% нь сониноос мэдээлэл авдаг. єдєр дутмын 7 сонины 2 нь улс тєрийн намынх бєгєєд нэг нь Улаанбаатар хотын уншигчдыг хамардаг. Хамгийн олон уншигчтай сонинд "єдрийн сонин", "єнєєдєр", " Зууны мэдээ" сонин ордог. Бусад сониноос долоо хоног дутмын 5 сонин хамгийн их уншдаг 10 сонины тоонд ордог боловч сард хэвлэгддэг нийт тоо ширхэгийн хувьд єдєр дутмын сонинд хvрдэггvй. "Ардын эрх" нь 2005 онд шинээр гарсан боловч хэвлэгдэх тоо нь хурдан єсєж буй.

Мониторингт хамруулсан ХМХ-ийн нэрс

1. єргєн нэвтрvvлгийн хэрэгсэл

5.2 МОНИТОРИНГИЙН АРГА ЗVЙ

Мониторингийн баг

Мониторингийн баг нь дvн шинжилгээ хийх 3, мэдээлэл цуглуулах 6, мэдээлэл боловсруулах 2, зєвлєх 1, нийт 12 хvний бvрэлдэхvvнтэй ажиллав. Мониторингийн багт ажилласан 2 хvн нь 2004 оны УИХ-ын сонгуулийн vеэр ажилласан туршлагатай хvмvvс байсан ба 6 хvнийг МУИС-ийн сэтгvvл зvй, нийгэм-социологи, улс тєрийн ангийн 20 оюутнаас сонгон шалгаруулсан болно. Багийн ажиглагчид суралтад хамрагдаж, "Ажиглагчдын Ёс зvйн Зарчмыг" хvлээн зєвшєєрч ажилласан билээ.

Мониторингийн хугацаа

Хэвлэл мэдээллийн мониторингийг сонгуулийн кампанит ажил албан ёсоор эхэлсэн 2005 оны 4-р сарын 5-наас 5-р сарын 20-ныг дуустал хийв.
УИХ-аас Ерєнхийлєгчийн сонгуулийн санал хураах єдрийг 2005 оны 5-р сарын 22-нд товлосон юм. Хуулийн дагуу сонгууль зарласнаас хойш 5 хоногийн дотор намууд Ерєнхийлєгчийн сонгуульд нэр дэвшvvлж, 13 хоногийн дотор Сонгуулийн Ерєнхий Хороо (СЕХ) бvртгэж vнэмлэх олгов.
Мониторингийн баг санал хураах єдрєєс 60 хоногийн ємнє буюу 3-р сарын 22-ноос 4-р сарын 04-ний єдєр хvртэл туршилтын мониторинг хийсэн болно.
Телевизийн хувьд єглєєний 18 цагаас 24 цаг хvртэл нэвтрvvлж буй мэдээ, мэдээллийн хєтєлбєр, нийгэм, улс тєрийн тогтмол нэвтрvvлгvvдийн бичлэгийг бvрэн хийж, ажиглав. Радиогийн хувьд 6, 11, 13, 17, 22 цагийн мэдээ, мэдээллийн хєтєлбєрийн бичлэг хийж, ажиглав.
Сонины хувьд єдєр бvр тухайн дугаарын агуулгад бvхэлд нь, тухайлбал мэдээ, єгvvлэл, ярилцлага болон бусад материалд ажиглалт хийсэн болно.

Мэдээлэл цуглуулж, боловсруулсан аргачлал

Мониторингийн дvнг гаргахдаа тусгайлан бэлтгэсэн маягтуудыг ашиглаж, олон улсын жишиг, стандартад тохирсон мэдээлэл боловсруулах компьютерийн программ ашигласан юм.
Мониторинг нь нэр дэвшигч болон улс тєрийн намуудад хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл /ХМХ/-ээс зориулж буй цагийг тоо болон чанарын хувьд тооцож гаргах хvчин чармайлт юм. Сонгуулийн мэдээллийн бvхий л хэлбэрийг тоо, чанарын хувьд тооцох боломжгvй учраас ХМХ-ийн зvгээс хэрэглэсэн арга заль, нэг талыг баримталсан байдлыг тэмдэглэх тусгай ангилал бий болгож, тvvнийгээ ХМХ-ийн эффект /нєлєєлєл/ хэмээн нэрийдсэн юм. Сонгуулийн мэдээлэлд тоо ба чанарын шинжилгээ хийж, ХМХ-ийн нєлєєллийн тодорхой жишээнvvдийг гаргаж ирэх нь улс тєрийн єрсєлдєгчдийн талаар нийтлэгдсэн мэдээлэл аль хэр шударга, тэнцвэртэй байгааг єргєн олон тvмэнд хvргэх зорилготой чухал vйл ажиллагаа юм.
Электрон болон хэвлэмэл ХМХ-ээр гарч буй сонгуулийн мэдээлэл тэнцвэртэй, шударга сэтгvvл зvйн vндсэн зарчимд хэр зэрэг нийцэж байгааг тогтоохын тулд тусгайлан бэлтгэж, сургасан хэвлэл мэдээллийн ажиглагчид тоон болон чанарын шинжилгээ хийв. Ингэхдээ тэд тусгайлан бэлдсэн маягтуудыг бєглєж, мэдээллийг мєн бэлтгэгдсэн ажилтнууд компьютерт оруулсан болно.
Ажиглалт хийгдсэн бvх сонины дугаар, дуу бичлэгийн 40, дvрс бичлэгийн 280 хуурцгийг бvгдийг нь архивласан болно. Аливаа асуудал, маргаан гарсан тохиолдолд эдгээрийг шалган магадлах боломжтой. Ер нь мониторингийн явц, тvvний дараа ямар нэг vл ойлголцол, дутуу зvйл гаргахгvйн тулд маягтуудыг гаргацтай бєглєж, нэр дэвшигчдийн нэрийг нэг мєр адилхан товчлох болон бусад нарийн зvйлийг ажиглагчидтай урьдчилан тохирсон юм. Мєн ажиглагчидтай ажил гvйцэтгэх гэрээг нэгбvрчлэн хийж, "Ажиглагчдийн баримтлах ёс зvйн зарчмыг" гэрээний хавсралт болгон гарын vсэг зурсан болно.

Тоон шинжилгээ

Тоон шинжилгээгээр нэр дэвшигчдэд ХМХ-ээс зориулсан нийт цаг, талбайг хэмжсэн болно. Радио, телевизийн хувьд ажиглагчид секундомер буюу видео тоглуулагчийн цагийг ашиглан нэр дэвшигчийн єєрийн биеэр камер/микрофоны ємнє байсан цаг буюу тэдгээрийн тухай єєр этгээд дурьдсан ба яриаг нь иш татсан цагийг хэмжив.
Сонинуудын хувьд улс т?рийн этгээдэд зориулсан талбайг см-аар тооцож, тухайн нэр дэвшигчийн тухай шууд бусаар /єрсєлдєгч нь, эсвэл єєр хvн/ дурьдсан бvх тохиолдлыг ажиглалтад хамааруулж, дурьдсан/ тэмдэглэж хэлсэн зvйлийг 1 см гэж хэмжив. Хэмжvvрийг тоон болон чанарын шинжилгээний аль алинд нь хамруулж маягтад оруулсан болно.

Чанарын шинжилгээ

Чанарын шинжилгээгээгээр нэр дэвшигчийн талаарх мэдээллийн агуулга нь эерэг буюу сєрєг, эсвэл тєвийг сахисан (нейтрал) байдалд vнэлгээ єгсєн болно. Vнэлгээ нь 5 шатлалт хэмжvvртэй байв. Тухайлбал, 1 ба 2 гэвэл тухайн нэр дэвшигчийг маш эерэг буюу эерэг харуулжээ гэсэн vг. єєрєєр хэлбэл, тухайн нэр дэвшигчийг магтсан буюу биширсэн, єєрєєр хэлбэл мэдээлэл нь сонгогчдод эерэг сэтгэгдэл тєрvvлсэн агуулгатай байсан гэсэн vг. 3 бол тєвийг сахисан байдлыг илэрхийлнэ. єєрєєр хэлбэл, нэр дэвшигчийн баримттай, сэтгэл хєдлєлгvйгээр vзvvлсэн гэсэн vг. 4 буюу 5 гэсэн шатлалын тэмдэглэлтэй материал бол нэр дэвшигчийг сєрєг буюу маш сєргєєр харуулсныг илтгэнэ. Ихэнхдээ энэ нь тухайн мэдээлэлд сєрєг сэтгэгдэл тєрvvлж, тvvнийг буруутгасан буюу нэг талыг барьсан байдал давамгайлжээ гэдгийг харуулдаг. Нэр дэвшигчийн талаарх vнэлгээг хийхэд нь ажиглагчдад єргєн сонголттой байх боломж олгох зорилгоор 5 шатлалтай хэмжvvрийг бий болгосон юм. Тэнцвэртэй мэдээлэх гэдэг нь ХМХ-ээс vйл явдлыг тэнцвэртэйгээр, шударга, бодитой харуулахаас гадна тухайн сэдвээр бvх этгээдэд єєрийн vзэл бодлыг илэрхийлэхэд тэнцvv цаг, талбай олгохыг хэлдэг. Ийм мэдээ нь цэвэр мэдээллийн шинж чанартай байдаг бєгєєд нэг талыг барьсан аливаа vнэлэлт дvгнэлт хийгээгvй, шvvмжлэл агуулаагvй байдаг.

ХМХ-ийн эффект /нєлєєлєл

Мониторингийн vеэр ХМХ-ийн эффект /нєлєєлєл/-ийг бас хэмжив. Энэ нь тухайн тохиолдлыг тоон буюу чанарын хувьд алинаар нь ч тооцох боломжгvй, тэдгээрт тохирохгvй vед хэрэглэдэг тусгай ангилал юм. Хэвлэл мэдээлэлд ийм энэ тєрлийн материалыг олон нийтийг мэхлэх буюу тvvнд нєлєєлєх зорилгоор тусгайлан бэлдсэн байдаг. Сэтгvvл зvйн vндсэн зарчим, стандартыг илэрхий агуулаагvй тохиолдолд хэрэглэхээр дээрх ангиллыг ашигласан юм. Тухайн сэдэвтээ хамааралтай, тов тодорхой, ил тод, баримттай, тэнцвэртэй, олон талт, цаг vеэ олсон, энгийн ойлгомжтой зэрэг шалгуур байхгvй тохиолдолд мэдээ, материалд энэхvv vнэлгээг єгдєг.

5. 2 МОНИТОРИНГИЙН VР ДVНГ МЭДЭЭЛСЭН НЬ

2005 оны 3-р сарын 18-нд анхны хэвлэлийн бага хурлыг зохион байгуулж, тєслийн зорилт, хэрэгцээ шаардлага, мониторингийн арга зvйг танилцуулав. Хэвлэлийн бага хуралд Америкийн Vндэсний Ардчилсан Хvрээлэнгийн шинжээч Скотт Кейрин, Растислав Кужел нар оролцов.
Мониторингийн 4 vе шатны дvнг нийтэд танилцуулахын тулд 4 хэвлэлийн бага хурлыг 2005 оны 4-р сарын 25, 5-р сарын 9, 18, 25-ний єдрvvдэд зохион байгуулсан бєгєєд сэтгvvлч, ХМХ-ийн удирдлага, улс тєрийн нам, иргэний нийгмийн болон олон улсын байгууллагыг тєлєєлєн дунджаар 40 хvртэл хvн тогтмол оролцож байв.
Хэвлэлийн бага хуралд оролцсон ХМХ-ийн сэтгvvлчид мониторингийн vр дvнг олон нийтэд єргєн мэдээлж байв. Тєслийн удирдагч Х.Наранжаргал, зєвлєх С.Баяраа, зохицуулагч Ж.Туул нар тухай бvр телевиз, радиогоор ярилцлага єгсєн бєгєєд Ийгл телевиз 2 удаа оройн мэдээллийн хєтєлбєрийн шууд ярилцлагад урьж, мониторингийн зорилго, арга зvй, дvнгийн тухай олон нийтэд танилцуулав.
Мониторингид vнэлэлт дvгнэлт єгєх зорилгоор 2005 оны 7-р сарын 7-нд дугуй ширээний ярилцлага зохион байгуулж, мониторингийн ерєнхий дvгнэлт, зєвлємжийн тєслийг хэлэлцэж, баталсан нь энэхvv тайланд тусгагдсан болно.
Сэтгvvлчид зєвлємжийг талархан сайшааж байгаа болон зєвлємжид тусгасан санал, арга хэмжээг ажил хэрэг болгоход тусалж, хамтран ажиллахаа илэрхийлсэн билээ.