Ном, гарын авлага » Хууль

МОНГОЛ УЛС ШИЛЖИЛТИЙН YЕД: YЗЭЛ БОДЛОО ЧЄЛЄЄТЭЙ ИЛЭРХИЙЛЭХ БОЛОН МЭДЭЭЛЛИЙН
ЭРХ ЧЄЛЄЄНД НЄЛЄЄЛЖ БАЙГАА МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛИУДАД
ЗАДЛАН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ НЬ

АГУУЛГА

Гvйцэтгэгчийн дvгнэлт

1. Танилцуулга
2. Yvсэл, хєгжил
3. Олон улсын стандарт
4. Yндсэн хуулийн баталгаа
5. Бvртгvvлэх ерєнхий шаардлага
6. Єргєн нэвтрvvлэг
7. Мэдээллийн эрх чєлєє
8. Бусдыг гvтгэх
9. Агуулгад хязгаарлалт тавих
10. Позитив /Эерэг/ vvрэг
11. Эх сурвалжийг хамгаалах
12. Сонгуулийг хэвлэл мэдээллээр тайлбарлан таниулах
13. Дvгнэлт

8. БУСДЫГ ГYТГЭХ

Yндсэн хуулийн 16.17-д мэдээлэл хайх, хvлээн авах эрхийг бусдын "нэр тєр, алдар хvндийг хамгаалах" vvднээс хязгаарлаж болно гэж заасан. Олон улсын эрх зvйд ардчилсан нийгэмд vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєєг хувь хvний хууль ёсны нэр хvндийг хамгаалах vvднээс хязгаарлаж болно гэж заадаг.

Нєгєєтэйгvvр бусдын нэр хvндийг хамгаалах vvднээс vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєєг хязгаарлаж байгаа хуулийн зорилго болон vр дvн нь жинхэнэ ёсоороо хvний нэр хvндийг хамгаалахад чиглэгдсэн байх ёстой. Мєн хязгаарлалт нь ардчилсан нийгэмд шаардлагатай тохиолдолд тогтоогдоно. ARTICLE 19 байгууллага нь гvтгэлэгийг тодорхойлохдоо хэд хэдэн зарчим тогтоосон.

Yзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєє болон хvний нэр тєр, алдар хvндийг хамгаалах зарчимд зааснаар дор дурдсан тохиолдолд хязгаарлалтыг шударга гэж vзэхгvй:

i..Хууль ёсны нэр тєр хамгаалахад хязгаарлалт тогтоохоос илvv зєєлєн, илvv хvртээмжтэй єєр арга хэрэгслэл байсан нєхцєлд,

ii..Бvх нєхцєлийг харгалзан vзэхэд хязгаарлалт нь пропорционал байх зарчмыг алдагдуулсан бєгєєд хvний нэр тєрийг хамгаалах нь vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєєнд учруулах хохирлоос мэдэгдэхvйц илvv биш байвал.

Монголын нээлттэй нийгэмлэг хvрээлэнгийн саяхан явуулсан судалгааны дvнгээс vзэхэд Улаанбаатар хотын 6 дvvргийн шvvхvvдээс сvvлийн 3 жилд шийдвэрлэсэн гvтгэлэгийн хэргийн тоо буурах шинжгvй байна. /нийт 83 гvтгэлгийн хэрэг шийдвэрлэсэнээс 4 эрvvгийн хэрэг байсан/. Ихэнх хэргvvдэд хариуцагч хууль зєрчсєн байна гэдгийг тогтоосон буюу хариуцагч єєрєє хууль зєрчсєнєє хvлээн зєвшєєрсєн. Шvvхээр шийдвэрлэсэн 79 хэргийн 4-т нь хохирлыг барагдуулах тухай шийдвэр гаргасан.

8.1 ГYТГЭХ гэмт хэрэг

Хvний нэр тєр, алдар хvндийг Монголд улсад эрvvгийн болон иргэний хуулиар хоёулангаар нь хамгаалдаг. Эрvvгийн хуулийн /хуучин хууль/ 117-д зааснаар

1. Бусдын нэр тєр, алдар хvндийг гутаасан илт худал гvжирдлэг тараасан бол нэг жил хvртэл хугацаагаар хорих буюу мєн хугацаагаар засан хvмvvжvvлэх ажил хийлгэх, 10000-50000хvртэл тєгрєгєєр торгох ял шийтгэнэ.
2. Гvтгэлгийг хэвлэлд нийтлэх буюу бусад аргаар олшруулан тараасан, эсхvл нэргvй захидлаар ирvvлсэн буюу гvтгэх гэмт хэрэгт урьд нь шийтгvvлсэн этгээд vйлдсэн бол хоёр жил хvртэл хугацаагаар хорих буюу нэг жил зургаан сар хvртэл хугацаагаар засан хvмvvжvvлэх ажил хийлгэх, эсхvл 25000-100000 тєгрєгєєр торгох ял шийтгэнэ.
3. Хvнд гэмт хэрэгт холбогдуулан яллуулахаар гvтгэсэн бол дєрвєн жил хvртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

Мєн хуулийн 118 дугаар зvйлд :

1. Бусдын нэр тєр, алдар хvндийг амаар, бичгээр буюу бусад хэлбэрээр зориуд доромжилсон бол зургаан сар хvртэл хугацаагаар засан хvмvvжvvлэх ажил хийлгэх, 10000 хvртэл тєгрєгєєр торгох ял шийтгэж эсхvл олон нийтийн нєлєєллийн арга хэмжээ авахуулна.
2. Энэ хэргийг доромжлох гэмт хэрэгт урьд ял шийтгvvлсэн этгээд vйлдсэн буюу хэвлэлд нийтлvvлэх замаар бусдыг доромжилсон бол нэг жил зургаан сар хvртэл хугацаагаар засан хvмvvжvvлэх ажил хийлгэх буюу 20000-80000 хvртэл тєгрєгєєр торгох ял шийтгэнэ.

2002 оны 9 сарын 1-нээс хvчин тєгєлдєр болох шинэчлэн найруулсан Эрvvгийн хуульд гvтгэлгийн тухай тєстэй заалтыг 110 болон 111 зvйлд оруулсан байна. Тэдгээрт бусдыг доромжлох болон бусдын талаар худал мэдээлэл тvгээхийг гэмт хэрэгт тооцохоор заажээ. Мєн хуулийн 231.1-т шvvгч, прокурор, гаалийн болон татварын байцаагчийг оролцуулан тєрийн албан хаагчийг vvргээ гvйцэтгэж байгаатай нь холбогдуулан доромжилсон бол нэгээс гурван сар хvртэл баривчлах шийтгэл ногдуулах тухай заажээ.

ARTICLE 19 болон Globe International гvтгэлгийн тухай хууль нь хэзээ ч Эрvvгийн шинжтэй байх ёсгvй гэж vзэж байна. Энэ нь бидний баталсан 4 дvгээр зарчимд тусгагдсан:

Гvтгэлгийн тухай бvх Эрvvгийн хуулийг хvчингvй болгож шаардлагатай бол Иргэний хууль оронд нь батлах. Одоогоор гvтгэлгийг эрvvгийн гэмт хэрэгт тооцдог орнуудын тухайд энэ зарчмыг тууштай хэрэгжvvлэх алхам хийх.

Олон улс орнуудад хувь хvний нэр тєрийг хамгаалах нь хувь хvнд чиглэгдсэн байдаг. Туршлагаас vзэхэд гvтгэлгийг эрvvгийн гэмт хэрэг гэж vзэх нь хvний нэр тєрийг хамгаалахад онцын шаардлагагvй байдаг бєгєєд vзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чєлєєг хязгаарладаг учраас хvлээн зєвшєєрєх боломжгvй зvйл юм.Олон улс оронд эрvvгийн хуулийн ийм заалтыг эрх мэдэлтэй албан тушаалтнууд хvмvvсийн шvvмжлэлийг хязгаарлах, маргааныг багалзуурдахын тулд буруугаар хэрэглэдэг бєгєєд vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєєг хангадаг орнуудын хувьд ч vvнийг буруугаар хэрэглэх нєхцєл байнга бvрдсэн байдаг. Эрvvгийн шийтгэл, ялангуяа хорих ял оногдуулах нь vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэхэд саад учруулах нєхцєлийг бvрдvvлдэг бєгєєд хувь хvний нэр тєр, алдар хvндийг сэргээхэд эрvvгийн биш санкц хэрэглэх зарчмын vvднээс хvлээн зєвшєєрєх боломжгvй юм. Yvнийг хvлээн зєвшєєрсний vндсэн дээр олон улсын шvvх Засгийн газруудад хvний эрхийг хязгаарлахдаа эрvvгийн шийтгэл хvлээлгэхээс тvдгэлзэхийг зєвлєсєн. Имй учраас Эрvvгийн хуулийн зарим заалтыг хvчингvй болгох шаардлагатай.

Эрvvгийн хуульд эдгээр заалт хэвээр vлдсэн нєхцєлд дараахь байдлаар єєрчлєх нь зvйтэй:

i Гvтгvvлсэн тухай гомдол мэдvvлсэн этгээд энэ гэмт хэргийн бvх элемент байгааг хєдлєшгvй нотолсноос бусад тохиолдолд хэнд ч эрvvгийн шийтгэл ногдуулж болохгvй,
ii Гvтгэлгийн гэмт хэрэг vйлдсэнийг хийгдсэн мэдэгдэл хуурамч гэдгийг нотлоогvй, мэдээллийг хуурамч гэдгийг мэдсээр байж гvтгvvлсэн этгээдэд хохирол учруулахаар санаатай эсхvл бодлогогvй тараасныг нотлоогvй бол тогтоох боломжгvй
iii цагдаа, улсын прокурорыг оролцуулан тєрийн албан тушаалтан єндєр албан тушаалтай байсан чгэсэн єєрєє гvтгvvлсэнтэй холбогдуулан гомдол гаргаснаас бусад тохиолдолд гvтгэлгийн хэргийг санаачлан vvсгэх ёсгvй,
iv хорих ял, хорих ялыг тэнсэх ял, тодорхой хэвлэл мэдээллийн хэрэгсээр єєрийгєє илэрхийлэх эрхээ тvдгэлзvvлэх, сэтгvvлч хийх эсхvл бусад мэргэжлийн ажил хийхийг тvдгэлзvvлэх, хэт их торгууль бусад эрvvгийн хатуу шийтгэл нь хэзээ ч гvтгэлгийн гэмт хэргийн санкц болох ёсгvй.

Соросын сангаас явуулсан судалгаанаас vзэхэд гvтгэлгийн асуудлаар шийдвэрлэсэн 4 эрvvгийн хэргийн зєвхєн 1 яллагдагчид хорих ял ногдуулсан бєгєєд тvvнийг тэнсэн болгосон. Гэвч эдгээр хэрэг нь цєєхєн ч гэсэн vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєєнд муугаар нєлєєлдєг.

8.2 Иргэний хуулийн гvтгэлгийн тухай заалт

Иргэний хуулийн /хуучин хууль/ 7 дугаар зvйлд:

1. Иргэн, хуулийн этгээд єєрийн нэр тєр, алдар хvнд , ажил хэргийн нэр хvндээ гутаагдсан гэж vзвэл уг мэдээг няцаалгах, ийнхvv гутаагдсанаас учирсан гэм хорыг арилгуулах, гэрлэгч єєрийн эрх, ашиг сонирхолоо зєрчигдсєн гэж vзвэл тvvнээс учирсан эд хєрєнгийн бус гэм хорыг арилгуулахыг тус тус шаардах эрхтэй.
2. Иргэн, хуулийн этгээдийн нэр тєр, алдар хvнд, ажил хэргийн нэр хvндийг гутаасан мэдээ тараасан этгээд тvvнийхээ vнэн зєвийг, гэрлэгчийн эрх, ашиг сонирхлыг зєрчсєн этгээд буруугvй болохоо нотолж чадахгvй бол учирсан гэм хорыг арилгах vvрэгтэй.
3. Иргэн, хуулийн этгээдийн нэр тєр, алдар хvнд, ажил хэргийн нэр хvндийг гутааснаас болон гэрлэгчийн эрх, ашиг сонирхлыг зєрчсєнєєс учирсан гэм хорын хэмжээ, арилгах аргыг энэ хуульд заасан vндэслэл, журмын дагуу шvvх тодорхойлно.- гэж заасан.
..
Иргэний хуулийн /хуучин хуулийн/ 377 дугаар зvйлд зааснаар бусдын нэр тєр, алдар хvндэд гэм хор учруулсан этгээд гэм хорыг бvрэн хариуцаж арилгах vvрэгтэй. Мєн хуулийн 392-т :

1. Бусдын нэр тєр, алдар хvнд, ажил хэргийн нэр хvндийг гутаасан мэдээ тараасан этгээд тvvнийгээ бодит байдалд нийцэж байгааг нотолж чадахгvй бол эд хєрєнгийн хохирол арилгасныг vл харгалзан эд хєрєнгийн бус гэм хорыг мєнгєн буюу бусад хэлбэрээр арилгах vvрэг хvлээнэ.
2. Шvvх эд хєрєнгийн бус гэм хорыг арилгах арга хэмжээг мэдээ тараасан арга, хэрэгсэл, тарсан хvрээ,хохирогчид учирсан сэтгэл санааны vр дагавар зэргийг харгалзан, нэхэмжлэгчийн шаардлагын хvрээнд мєнгєєр тооцож тогтоох ба мэдээ тараасан уг хэлбэрээр болон бусад аргаар няцаалт хийхийг гэм хор учруулсан этгээдэд vvрэг болгоно.- гэжээ.

Иргэний хуулийн 8.3-т зааснаар аливаа этгээдийн гvтгэлгийн хэргийг vvсгэх эрхийн чадвар тухайн этгээд нас барснаар дуусгавар болно.

Иргэний гvтгэлгийн зєрчил нь олон нийтэд гvтгэлгийн эсрэг хэрэг vvсгэх боломжийг олгодог. Нээлттэй нийгэмлэг хvрээлэнгийн судалгаанаас vзэхэд нэг хэргийг Засгийн газрын агентлаг санаачилсан байсан. Иргэний хуулийн 7.1-д зааснаар “иргэн”, “хуулийн этгээд ” нэхэмжлэл гаргаж болно. Yvнд хувийн болон тєрийн этгээд хамаарах бололтой. Хувь хvн, хуулийн этгээд гvтгэлгийн тухай нэхэмжлэл гаргах эрхтэй ч энэ нь тєрийн байгууллагад хамаарах ёсгvй.

Олон орны vндэсний дээд шvvх сонгогдсон байгууллага, улсын vйлдвэрийн газар, улс тєрийн намыг оролцуулан тєрийн байгууллагаас гvтгэлгийн талаар нэхэмжлэл гаргахыг хориглосон. Энэ нь ардчилсан нийгэмд Засгийн газар, тєрийн байгууллагыг чєлєєтэй шvvмжлэх боломжтой байх нь ямар чухал болох, эдгээр байгууллагын нэр тєр, алдар хvнд хязгаарлагдмал бєгєєд олон нийтээс хамааралтай болох, энэ шvvмжлэлд тєрийн байгууллага ямар єргєн хvрээнд хариу єгч болохыг харуулж байна.

Єєр нэг тулгамдсан асуудал нь Иргэний хуулийн 7.2. болон 392.1 нь иргэн, хуулийн этгээдийн нэр тєр, алдар хvнд, ажил хэргийн нэр хvндийг гутаасан мэдээ санаатайгаар тараасан бол тvvнийхээ "бодитой", "vнэн зєв"гэдгийг нотлохыг мэдээ тараагчид ногдуулсан. Энэ заалт нь хариуцагчид ихээхэн vvрэг ногдуулж байгаа бєгєєд хэвлэл мэдээллийн эрх чєлєєнд сулруулах нєлєє vзvvлж байгаа. Жишээ нь зарим тохиолдолд хариуцагчид бичсэн зvйл vнэн болохыг нотлох баримт байж болно гэвч шvvхэд нотлох баримтад тавигдах нарийн шаардлагыг хангаагvй гэсэн vндэслэлээр тvvнийг нь хvлээн авахаас татгалзаж болно. Тухайлбал, тєрийн албан хаагчтай холбогдсон нэхэмжлэлийг нотлох vvргийг нэхэмжлэгчид ногдуулсан хэд хэдэн оронд ийм зvйл тохиолддог гэж хvлээн зєвшєєрсєн. Иймд наад зах нь олон нийтийн санааг зовоосон асуудлаархи мэдээлэл гvтгэлгийн шинжтэй, хуурамч гэдгийг нотлох vvргийг нэхэмжлэгч хvлээх ёстой.

Гуравдугаар тулгамдсан асуудал нь, иргэний гvтгэлэгтэй холбогдсон хуулийн заалтууд ухаалаг нийтлэлийг хамгаалахгvй байгаад оршино. Нийтийн санаа зовоосон асуудлаар хэвлэгдсэн нийтлэл худал байсан ч гэсэн зохистой бол хамгаалагдах ёстой. Хариуцагчийн нийтлэл нь зохистой /ухаалаг/ л бол ямар хэлбэрээр тvгээгдсэнээс хамааралгvй хамгаалагдах ёстой. Ялангуяа, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл нь хvмvvсийн мэдэх эрхийг хугацаанд нь хангах vvрэгтэй бєгєєд мэдээллийг бvх зvйл vнэн болох нь нотлогдохыг хvлээсний дараа нийтлэх, нэвтрvvлэх боломжгvй. Хамгийн сайн сэтгvvл ч гэсэн шудрагаар алдаа гаргадаг. Тэднийг буруу, зєрvv зvйл нийтлэсэн гэж шийтгэх боломжийг нээлттэй орхих нь олон нийтийн мэдэх эрхэд хохирол учруулна. Yзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєє болон бусдын нэр хvндийн хоорондохи тэнцвэрийг тогтоохын тулд зохистой vйл ажиллагаа явуулсан этгээдийг хамгаалж, зохисгvй vйл ажиллагаа явуулсан этгээдийг шvvхэд єгєх боломжийг нэхэмжлэгчид олговол зохино.

Тохиолдол тус бvрт мэдээлэл тараах нь зохистой эсэхийг тодорхойлохын тулд шvvх нийтийн санаа зовоосон асуудлаар vзэл бодлоо чєлєєтэй илэрхийлэх эрх чєлєє хир зэрэг чухал болох болон мэдээллийг хугацаа алдалгvй хvлээж авахын ач холбогдлыг харгалзан vзэх ёстой. Хvлээн зєвшєєрєгдсєн мэргэжлийн стандартын дагуу vйл ажиллагаа явуулсан хэвлэл мэдээллийн байгууллага ихэнхдээ зохистой байх шаардлагыг хангадаг.

Монголын Нээлттэй нийгэмлэг хvрээлэнгийн судалгаанаас vзэхэд эдгээр тулгамдсан асуудлыг хурцатгаж байгаа нэг хvчин зvйл бол гvтгэлгийн хэргийг санаачлагчдын ихэнх нь тєрийн албан хаагч, албан тушаалтан байгаад оршиж байна. Эдгээр хvмvvс єєрийн нийгэмд гvйцэтгэж байгаа vvргээс хамаарч бусадтай харьцуулахад илvv их шvvмжлэлийг тэсвэрлэх ёстой бєгєєд єєрийн байр сууринаас хамаарч байнга бусдын хараанд байдаг онцлогтой.

Бидний ойлгосноор Монгол Улсын хуулийн дагуу Дээд шvvх хуулийг тайлбарлах талаар "санал" гаргах эрхтэй бєгєєд энэ саналыг ихэнх тохиолдолд дагаж мєрддєг. Дээд шvvх шог зураг болон уран элэглэлийн тєлєє гvтгэлгийн хэрэг vvсгэж шийтгэж болохгvй гэсэн санал тавьсан бєгєєд бид vvнийг дэмжиж байна.

Зєвлємж:
· Хуучин Эрvvгийн хуулийн 117,118 болон шинэ Эрvvгийн хуулийн 110,111 болон 231.1 дугаар зvйлийг хvчингvй болгох шаардлагатай. Тэдгээр нь хvчин тєгєлдєр хэвээр vлдэх юм бол дээр дурьдсан шаардлагыг хангасан байх ёстой.
· Иргэний хуулийн 7.1 дvгээр зvйлийг гvтгэлгийн талаар гомдол гаргах эрхийг зєвхєн хувь хvн, хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжид олгохоор єєрчлєлт оруулах.
· Иргэний хуулийн 7.2. болон 392.1 зvйлд олон нийтийн санааг зовоосон асуудлаар хийсэн мэдэгдлийн тухайд нэхэмжлэгч тvvний хуурамч болон бодит баримтыг гуйвуулсныг нотлох vvрэгтэй.
· Олон нийтийн санааг зовоосон асуудлаар нийтлэсэн зvйл хуурамч байсан ч гэсэн зохистой нийтлэлийг хамгаалах тухай заальг Иргэний хуулийн 7, болон 392-д нэмж оруулах.